De energiecoöperatie als versneller van de energietransitie

De roep om de energietransitie te versnellen wordt steeds luider. Hoe kan het proces worden versneld? “Eén van de manieren is om inwoners (mede)eigenaar te maken van zonne- en windprojecten in hun buurt,” zegt Els Holsappel, thematrekker bij NP RES, aan het begin van de sessie ‘Energiecoöperaties als versnellers van de energietransitie’. “Lokaal eigendom noemen we dat. Dat kan via lokale energiecoöperaties, met omwonenden als leden.”

Holsappel ziet in de praktijk dat zon- en windprojecten gerealiseerd in lokaal eigendom over het algemeen meer lokaal draagvlak hebben. “De opbrengsten gaan niet naar aandeelhouders, maar worden geïnvesteerd in de lokale omgeving. Met die investeringen leveren energiecoöperaties soms ook weer een versnelling van de energietransitie op. Bijvoorbeeld door bij te dragen aan de verduurzaming van woningen van hun leden of door de opwekking van windenergie te combineren met laadpalen voor elektrisch vrachtvervoer.”

Gemeenten kunnen het streven van minstens 50 procent lokaal eigendom niet verplichten, maar wel als randvoorwaarde opnemen in hun beleid voor duurzame energieprojecten, zegt Gerlach Velthoven, directeur van Betuwewind. “Belangrijker nog is dat gemeenten eerst de omwonenden of een lokale energiecoöperatie aan boord krijgen voordat ze beginnen met de procedure voor een vergunning. Eigendomsparticipatie behoort geregeld te zijn voordat het ruimtelijke traject start.” Dit geeft lokale initiatiefnemers een sterkere uitgangspositie ten opzichte van commerciële projectontwikkelaars.

Het wiel opnieuw uitvinden is onnodig. “Ik adviseer initiatiefnemers het succes van Betuwewind te herhalen en uit te breiden, zodat de rest van Nederland ook kan profiteren van lokale zon- en windprojecten,” zegt Velthoven. Frank Schoenmakers, penningmeester bij energiecoöperatie De Windvogel, heeft een vergelijkbaar advies aan gemeenten. “Laat je adviseren door collega-gemeenten zoals Amsterdam of Utrecht. En zoek contact met ervaren energiecoöperaties zoals De Windvogel voor hulp en advies, ook bij het opzetten van lokale coöperaties.”

Een zonnepark is sneller te realiseren dan een windpark, maar ook bij een zonnepark spelen diverse aandachtspunten. Hoe wordt het zonnepark landschappelijk ingepast? Kan de ruimte die het park inneemt, ook nog andere doeleinden dienen? Een voorbeeld is de Energietuin in Assen-Zuid, waarbij het zonnepark zowel een ecologische als educatieve functie heeft. Bedenk ook dat een zonnepark niet altijd direct kan worden aangesloten op het net. Volgens Bram Busstra van Duurzaam Assen is netcongestie de grootste bottleneck. Volgens hem kan dit worden opgelost met een lokaal net en/of batterijopslag. “We zijn dan minder afhankelijk van de netbeheerder.”

Wat is het grootste obstakel voor de energietransitie? Volgens Schoenmakers zijn er diverse obstakels, maar bieden de regels in Nederland teveel ruimte aan het indienen van bezwaren bij vergunningsprocedures, zoals ook in Vlaardingen gebeurt. “Zelfs als bezwaren ongegrond zijn, leidt dit soms tot anderhalf jaar vertraging. Het zou helpen als de bezwaren sneller worden beoordeeld. Dit speelt bij diverse ruimtelijke procedures. Als vergunningsprocedures korter kunnen zonder in te boeten op zorgvuldigheid zou ik dat van harte toejuichen.” Schoenmakers is ook blij met het voorstel van de Europese Unie om vergunningsprocedures voor de energietransitie te versnellen.

Hoe kan verzet tegen windprojecten worden verminderd? “Door bewoners eigenaar te maken van de projecten,” zegt Siward Zomer, directeur van Energie Samen. “Coöperatieve projecten worden sneller gerealiseerd en hebben een hogere slagingskans. Dat blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit”, zegt Zomer. Volgens hem roept elk project weerstand op bij omwonenden, omdat het effect heeft op hun leefomgeving. Volgens Zomer is een fatsoenlijk proces en transparante communicatie van belang, zegt Zomer. “Weerstand ontstaat uit onzekerheid. Veel onzekerheid kan je wegnemen door bewoners vroegtijdig en goed te informeren over de plannen.”

Volgens Velthoven komt de weerstand bij wind vooral door de discussie over geluidsoverlast: omwonenden zouden ziek worden van het geluid van windturbines. Hij bestrijdt dat geluid de oorzaak van de gezondheidsklachten is, op basis van wetenschappelijk onderzoek. “We worden gevangen gehouden door deze argumentatie van tegenstanders zoals Windalarm, terwijl inmiddels al is bewezen dat het verhaal niet klopt. De meeste gemeenten hebben hier nog geen goed antwoord op.”

Gemeenten hebben in de Regionale Energiestrategie (RES) zoekgebieden aangewezen voor de opwekking van wind- en zonne-energie. Velthoven: “Dat zijn vaak gebieden met weinig inwoners, bijvoorbeeld langs snelwegen. Vaak zijn projectontwikkelaars als eersten erbij om de grond op deze plekken te bemachtigen. Eén van de voorwaarden is echter dat inwoners kunnen meedoen aan de projecten. Om deze participatie voor elkaar te krijgen moeten de projectontwikkelaars samenwerken met energiecoöperaties. De gemeente kan dit proces faciliteren en controleren, om ervoor te zorgen dat het goed komt.”