Wat betekent de RES voor volksvertegenwoordigers?
De RES en de omgeving
Wat u als volksvertegenwoordiger moet weten over de RES
De energietransitie is volop aan de gang: er worden diverse plannen voor wind- en zonneprojecten gemaakt. Als volksvertegenwoordiger heeft u daarmee te maken. In 2021 hebben gemeenten, waterschappen en provincies ingestemd met een Regionale Energiestrategie (RES). De gemeenten zijn begonnen met de uitvoering van deze strategie.
Als volksvertegenwoordiger in Noord-Holland krijgt u op twee manieren informatie en voorstellen voorgelegd:
- Door de energieregio Noord-Holland Zuid (NHZ) of Noord-Holland Noord (NHN)
- Door gemeente of provincie. Het kan dan gaan om de uitvoering van de RES, maar ook om andere voorstellen voor de energietransitie, bijvoorbeeld de Transitievisie Warmte.
De belangrijkste vragen en antwoorden over de RES en het RES-uitvoeringsprogramma hebben we hieronder voor u op een rij gezet:
- Wat is de RES en hoe kwam de RES tot stand?
- Wat betekent de RES concreet voor u als volksvertegenwoordiger?
- Wie is verantwoordelijk voor participatie?
- Welke ondersteuning is er voor uw gemeente?
- Wanneer staat de RES op de agenda de aankomende periode?
Wat is de RES?
In Nederland hebben we een klimaatdoel vastgesteld: in 2030 stoten we bijna de helft (49%) minder broeikasgassen uit dan we in 1990 deden. Het huidige kabinet wil deze doelstellingen verder aanscherpen, van 49% naar minimaal 55%. Het streven is zelfs 60%.
Het Klimaatakkoord gaat over de maatregelen die we de komende jaren nemen om dit doel te halen. Opwekking van duurzame elektriciteit en warmte is één van de afspraken uit het Klimaatakkoord. Elke energieregio heeft hiervoor een regionale energiestrategie (RES) opgesteld. Hierin werken gemeenten, provincies en waterschappen samen aan:
- opwekking van duurzame energie op land: totaal 35 TWh grootschalige opwekking op land in 2030 (goed om te weten: op zee wordt voor 2030 49 TWh opgewekt)
- regionale warmtetransitie in de gebouwde omgeving;
- daartoe benodigde regionale opslag- en energie-infrastructuur.
Twee RES-regio’s in Noord-Holland
Gemeenten, waterschappen en provincie nemen deel aan overleg voor de energieregio Noord-Holland Noord (NHN) of die van Noord-Holland Zuid (NHZ). In juli 2021 is de RES 1.0 vastgesteld door gemeenten, provincie en waterschappen.
Energieregio Noord-Holland Noord bestaat uit drie deelregio’s; Kop van Noord-Holland, West-Friesland en regio Alkmaar. De 17 gemeenten in Noord-Holland Noord werken samen met provincie Noord-Holland, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en netbeheerder Liander.
Energieregio Noord-Holland Zuid bestaat uit zes deelregio’s, waarin 27 gemeenten samenwerken met provincie Noord-Holland en waterschappen Hoogheemraadschap Holland Noorderkwartier, Hoogheemraadschap van Rijnland en waterschap Amstel, Gooi en Vecht.
U vindt alle informatie op: www.energieregionh.nl.
In de RES NHN is de ambitie om in 2030 3,6 TWh op te wekken. Dit is een optelsom van nieuwe opwek (totaal 1,5 TWh) en de bestaande opwek en de energieprojecten die al gepland zijn (2,1 TWh).
Naast de ambitie van de RES NHN is er een extra optie om eilanden met zonnepanelen (zonneatollen) te realiseren op het IJsselmeer (Buitendijks Plan, in zoekgebied Wieringerhoek). Dat levert nog eens 1,1 TWh op.
In de RES NHZ is de ambitie om in 2030 2,7 Terawattuur (TWh) op te wekken. Hiervan is 0,7 TWh al gerealiseerd.
Een derde van de nieuwe opwek komt van zon op grote daken. De rest is afkomstig van zonneweides en windturbines. Daarvoor zijn zoekgebieden aangewezen. Dit zijn gebieden met ruimte voor grootschalige energieopwek. Beide regio’s hebben afspraken gemaakt over regionale samenwerking bij het ontwikkelen en verdelen van regionale warmtebronnen.
Landelijke samenwerking
De 30 RES-regio’s worden ondersteund door het Nationaal Programma RES (NP RES) door kennis te ontwikkelen en te delen, procesondersteuning te bieden en een lerende community te faciliteren. De ministeries van EZK en BZK en de koepels zijn opdrachtgever van dit programma. Het Rijk is een partner in het RES-proces vanuit de landelijke klimaatdoelen, betaalbaarheid en betrouwbaarheid en nationale ruimtelijke belangen.
Bekijk website NPRES
Hoe kwam de RES 1.0 tot stand?
De RES is de uitkomst van een (samenwerkings)proces van ruim twee jaar met veel ruimte voor participatie en reflectie. In zowel Noord-Holland Zuid als Noord zijn ruim honderd bijeenkomsten gehouden voor volksvertegenwoordigers, belanghebbenden, netbeheerders, deskundigen, bedrijven, energiecoöperaties, maatschappelijke organisaties en inwoners.
Om uitvoering te geven aan de ambitie van de RES is begin 2022 een uitvoeringsprogramma vastgesteld. Ook dit kwam tot stand na overleg met diverse partijen. In het programma staan de stappen die genomen worden, zoals het vastleggen van de zoekgebieden in omgevingsbeleid. Daarnaast staat er ook in op welke hulp de gemeente kan rekenen vanuit de programmaorganisatie en de provincie Noord-Holland.
Het proces van de RES
Participatie in de RES
De gemeenten zijn aan zet als het gaat om communicatie en participatie in de verdere ontwikkeling van de RES. Bijvoorbeeld bij het betrekken van inwoners en belanghebbenden bij het verder concretiseren van zoekgebieden. Bij het helpen met lokale initiatieven of het stimuleren van lokaal eigendom. Ook is afgesproken dat buurgemeenten betrokken worden bij zoekgebieden die ook hun inwoners raken.
De RES biedt samen met provincie Noord-Holland ondersteuning aan gemeenten die hulp nodig hebben bij het organiseren van participatie rondom de zoekgebieden. De Participatiecoalitie NH is al vanaf het begin betrokken bij de RES. Ook zij bieden graag hun diensten aan als het gaat om het betrekken van de omgeving. Onder het kopje ‘kennis en inspiratie’ staan mooie voorbeelden uit de regio.
“Benoem in je fractie een specialist voor de energietransitie, zodat iemand echt de ruimte neemt om dit onderwerp goed te doorgronden”
Martijn Mengerink, raadslid VVD Hoorn.
De RES en de uitvoering
De gemeenten zijn nu aan zet. Bijna iedere gemeente heeft een zoekgebied voor zon en/of wind. De zoekgebieden binnen uw gemeente staan in de RES-viewer.
Deze openbare viewer toont de laatste stand van de zoekgebieden. Het is aan de gemeente om de zoekgebieden vast te leggen in het omgevingsbeleid en te zorgen dat vergunningen worden verleend voor concrete zonne- en windprojecten. De provincie is het bevoegd gezag voor wind op land. De vergunningen hiervoor worden vóór 2025 verleend, zodat nog gebruik kan worden gemaakt van landelijke subsidie (SDE) en omdat ervaring leert dat het realiseren van het project vaak ook nog enkele jaren in beslag neemt. Dit gebeurt in samenspraak met inwoners, maatschappelijke partners, belangenverenigingen, de netbeheerder, eventuele initiatiefnemers en het bedrijfsleven. Bij de uiteindelijke keuze voor een locatie wordt rekening gehouden met:
- Kwantiteit: hoeveel energie kan er worden opgewekt?
- Energiesysteem: is er genoeg beschikbare ruimte op het elektriciteitsnet en hoe gaan we hiermee slim om?
- Ruimtegebruik: waar past de opwek van zonne- of windenergie het beste?
- Draagvlak: wat vinden inwoners, belanghebbenden en politiek de beste plek?
Bij ieder project voor zon- of windenergie wordt gestreefd naar minimaal 50% lokaal eigendom en is er aandacht voor gezondheidsaspecten, zoals geluidsoverlast en goede landschappelijke inpassing. Daarnaast heeft iedere gemeente een forse ambitie voor het realiseren van zon op grote daken.
Liggen zoekgebieden vast?
De gemeenteraad kan besluiten een zoekgebied te laten vervallen als het niet lukt om hierbinnen een passende oplossing te vinden voor het opwekken van duurzame energie. Dat heeft natuurlijk consequenties voor de hoeveelheid opgewekte elektriciteit. Daarom is afgesproken dat dan binnen de (deel)regio gezocht wordt naar andere locaties. Als er een nieuw zoekgebied wordt gevonden vraagt dat opnieuw om een besluit van de gemeenteraad.
In de RES is de ambitie tot 2030 vastgelegd. Ieder jaar wordt de voortgang inzichtelijk gemaakt in een monitor. Als blijkt dat er wijzigingen nodig zijn in de RES, bijvoorbeeld in de vorm van extra of andere zoekgebieden, kan worden besloten om de RES te herijken (RES 2.0).
In zowel energieregio’s Noord-Holland Noord als Zuid zijn er nieuwe ontwikkelingen op basis waarvan dit jaar (2023) gestart wordt met het proces van de herijking van de RES (2.0). In dit proces kunnen ook nieuwe zoekgebieden worden onderzocht. Er wordt gekoerst op herijking van de RES in 2024. Dan kunnen ook vergunningen voor eventuele nieuwe windparken tijdig worden afgegeven om het doel in 2030 te halen.
Is er genoeg ruimte op het elektriciteitsnet?
Nederland heeft een van de betrouwbaarste elektriciteitsnetten van de wereld. Dit is echter niet ontworpen voor de snelle ontwikkelingen die nu plaatsvinden. De schaarste op het net is het gevolg van de groeiende economie, de digitalisering van de samenleving, het in recordtempo bouwen van aardgasloze huizen, de groei van elektrisch vervoer en opwek van zon- en windenergie. Deze ontwikkelingen zorgen voor een explosieve vraag naar – en aanbod van elektriciteit, waardoor het letterlijk knelt op het elektriciteitsnet.
Daarom is het noodzakelijk om slim om te gaan met het bestaande elektriciteitsnet. De Taskforce Energie-infrastructuur Noord-Holland kan advies geven over slimme netoplossingen. Tegelijkertijd werkt de netbeheerder aan verzwaring van het elektriciteitsnet. Dit gebeurt met de aanleg van kabels, onder de grond, maar ook boven de grond heeft het net ruimte nodig: transformatorhuisjes in de wijken en grotere transformatorstations. Het is essentieel om tijdig ruimte te vinden voor netverzwaringen. Dit vraagt ook om snelle besluitvorming van de gemeenteraad.
Gaat de RES ook over warmte?
Naast zoekgebieden voor opwek van hernieuwbare elektriciteit onderzoekt de RES ook mogelijkheden voor het gebruik van bovenlokale warmtebronnen, bijvoorbeeld warmte uit oppervlaktewater (aquathermie), restwarmte uit de industrie of geothermie (aardwarmte). In de RES (hoofdstuk Regionale Structuur Warmte) staat welke bovenlokale warmtebronnen er zijn, hoe de vraag naar warmte in de gemeente/regio er uitziet en hoe deze aan elkaar kunnen worden gekoppeld, bijvoorbeeld via een warmtenet. De gemeente kan op basis van deze informatie in haar lokale Transitievisie Warmte de bovenlokale warmtebronnen koppelen aan de warmtevraag in haar wijken. In het Wijk Uitvoeringsplan (WUP) geeft de gemeente aan hoe een woning of groep woningen in de toekomst kunnen worden voorzien van warmte.
Ondersteuning voor gemeenten
In de energieregio wordt gewerkt aan de uitvoering van de RES: aan het concretiseren van zoekgebieden, het ontwikkelen van regionale warmtebronnen en aan het uitbreiden van het elektriciteitsnet. Hiervoor is samenwerking nodig tussen gemeenten, provincie, waterschappen, netbeheerders, commerciële ontwikkelaars, energiecoöperaties en vele anderen.
De uitvoering wordt ondersteund door het programmabureau van de RES Noord-Holland Noord en Noord-Holland Zuid. Het bureau helpt onder andere met kennisdeling, het beschikbaar stellen van expertise en instrumenten voor participatie. Daarnaast zorgt het programmabureau voor de regionale coördinatie bij het tot stand brengen van de RES’en. De afspraken hierover staan in het uitvoeringsprogramma. Het programma RES wordt aangestuurd door een stuurgroep met daarin vertegenwoordigers van de gemeenten, de provincie Noord-Holland, de drie waterschappen in de energieregio en de netbeheerder. Daarnaast nemen ook de natuur- en milieuorganisaties, de energiecoöperaties en het bedrijfsleven deel aan de stuurgroep.
Naast de hulp van het programmabureau RES Noord-Holland Noord en Zuid biedt de provincie Noord-Holland ook ondersteuning. Dit doet de provincie met het beschikbaar stellen van een aantal regelingen en subsidies. Een overzicht daarvan staat hier.
Wanneer staat de RES op uw agenda?
In de vorige raadsperiode zijn de RES (voor de zomer 2021) en het uitvoeringsprogramma vastgesteld (begin 2022). De RES, of de lokale uitvoering ervan, staat op verschillende momenten op uw agenda, namelijk wanneer:
- beleid wordt vastgesteld, bijvoorbeeld over (financiële) participatie of randvoorwaarden voor ontwikkeling van zon op dak of zonneweides;
- zoekgebieden worden vastgelegd in het omgevingsbeleid;
- de uitkomsten van de monitoring van de RES worden besproken.
Ook heeft u als volksvertegenwoordiger een rol in de RES. Bijvoorbeeld bij de bepaling van de agenda op lange termijn, het inbrengen van wensen en bedenkingen, bij de bespreking van de jaarlijkse begroting en tijdens de beleids- en besluitvorming in de dagelijkse praktijk. Bij deze momenten kunt u invloed uitoefenen op het proces van de energietransitie en de uitvoering van de RES.
Activiteiten voor raadsleden
Na de gemeenteraadsverkiezingen zijn door verschillende partijen activiteiten georganiseerd voor (nieuwe) raadsleden. Medio 2022 organiseerden wij samen met provincie Noord-Holland en Servicepunt Duurzame Energie (SPDE) een online informatiebijeenkomst voor raadsleden.
Bustour
Ook de bustour voor volksvertegenwoordigers staat dit jaar in september weer op het programma. De bustour doet diverse locaties aan, op gebied van wind en zon, warmte en energie-infrastructuur.
Kennissessies
Komende periode zullen we regelmatig kennissessies organiseren. Deze kondigen we aan in de agenda op onze website en in onze nieuwsbrief.
Blijf op de hoogte
Over de voortgang van het regionale RES-proces ontvangen gemeenteraadsleden met regelmaat een raadsinformatiebrief. Als volksvertegenwoordiger bent ook van harte welkom bij alle kennissessies die in de regio worden georganiseerd.
Bent u hierin geïnteresseerd? Schrijf u dan in voor de nieuwsbrief op onze website www.energieregionh.nl, dan blijft u op de hoogte van de kennissessies en alles wat er binnen de energieregio gebeurt.
Naar boven