Initiatief voor zonneatollen staat in startblokken
De aanleg van zonneatollen voor de IJsselmeerkust tussen Medemblik en Den Oever kan flink bijdragen aan de energietransitie in Noord-Holland Noord. Volgens initiatiefnemer Kor Buitendijk is het plan een voorbeeld van meervoudig ruimtegebruik, dat natuur, recreatie en opwek van zonne-energie combineert. “We kunnen morgen al beginnen met de uitvoering,” aldus Buitendijk. Het is nu wachten op het Rijk om met het plan in te stemmen.
Tekst: Norbert Cuiper
Zoals een zeiler moet wachten op wind in de zeilen om met de boot uit te kunnen varen. Zo voelt het op dit moment voor Kor Buitendijk, adviseur en voormalig projectdirecteur van de Zandmotor, een kunstmatig aangelegde zandbank voor de kust van Zuid-Holland. Hij zag dat er tijdens het proces voor de Regionale Energiestrategie (RES) plannen werden gemaakt voor meer wind op land en in het IJsselmeer. Hij bedacht een alternatief plan waarbij grootschalige opwekking van zon op water samengaat met natuurontwikkeling en recreatie.
Zonne-atollen
Beoogde locatie is de kust van het IJsselmeer tussen Medemblik en Den Oever, de zogeheten Wieringerhoek. Voor zeilers een ‘saai stuk’, volgens Buitendijk. Buitendijks Plan brengt daar verandering in: op bijna één kilometer van de oever komen enkele recreatie-eilanden en vier ‘zonneatollen’: ringdijken van zand met ondiep water waarin zonnepanelen geplaatst worden. Het water in de atollen staat in open verbinding met het IJsselmeer en stijgt of daalt met het waterpeil. Daardoor heeft het geen noemenswaardig effect op de zoetwatervoorraad, zegt Buitendijk.
De zonneatollen bieden plek aan maar liefst 2,5 miljoen zonnepanelen. De panelen zijn tweezijdig zodat ook weerkaatsing van zon op het water voor opbrengst zorgt. Zo kan in potentie 1,7 TWh aan duurzame energie worden opgewekt. Dat is een forse bijdrage bovenop de ambitie van 3,6 TWh die RES-regio Noord-Holland Noord hoopt te realiseren in 2030. Het Buitendijks plan heeft een plek in de RES die in juli 2021 is vastgesteld.
In 2022 is het plan door de provincie en de gemeenten Hollands Kroon en Medemblik aangemeld voor het programma Opwek Energie op Rijksgrond (OER).
Volgens Buitendijk is het plan goed voor de natuur in het IJsselmeer. “Natuurwaarden en waterkwaliteit worden beter met ondiep en beschut water. Dit is goed voor groei van waterplanten, waarin vissen kunnen schuilen en voortplanten. Vogels krijgen daardoor meer voedsel,” zegt Buitendijk. In opdracht van provincie Noord-Holland en de gemeente Medemblik onderzochten Deltares en Waardenburg al in 2020 de ecologische effecten van Buitendijks plan. Uit dat onderzoek bleek dat natuur goed kan samengaan met opwek van zon op water. “Daardoor ontstond steun voor het plan in de RES-organisatie,” zei Buitendijk in een eerder interview.
Pim Kupers van H+N+S Landschapsarchitecten vertelt over het Buitendijks Plan 2.0, februari 2023.
Wat is de huidige status van het plan?
Buitendijk: “Het plan is uitgewerkt met technici van maritiem aannemer Van Oord en GroenLeven, projectontwikkelaar van ‘zon op water’. Dit zijn de marktpartijen die met het plan aan de slag willen. In het gehele plangebied is de exacte waterdiepte gemeten en is de constructie van de zonnepanelen uitgewerkt. Met een model van TNO en Deltares is vastgesteld hoeveel licht er onder en naast de zonnepanelen nodig is voor waterplanten om te groeien. Landschapsbureau H+N+S heeft het landschappelijk en ruimtelijk ontwerp gemaakt. Het plan is onlangs door de marktpartijen ingediend bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.”
Wat is er in de tussentijd veranderd aan het plan?
“Het basisidee is hetzelfde. Enkele kleinere natuur- en recreatie eilanden zijn toegevoegd aan de noordkant, tegenover het Robbenoordbos en Dijkgatbos. Het grote natuureiland is komen te vervallen; dat lag te dicht bij de Afsluitdijk waardoor het de spuicapaciteit negatief beïnvloedde.
Ook zijn de zonneatollen anders vormgegeven, zodat ze beter aansluiten bij de oude stroomgeulen en ondieptes. Samen met Vogeleiland De Kreupel liggen ze nu min of meer op één rij. Om te beschermen tegen golven en ijsgang zijn aan de IJsselmeer-kant zandruggen gemaakt. In de atollen liggen drijvende zonnepanelen in het midden; eromheen staan zonnepanelen op palen. Die panelen kunnen met de zon meedraaien.”
Hoe zijn de reacties van de omgeving op het plan?
“We hebben veel reacties gehad op het eerste plan zoals dat in de RES 1.0 werd afgebeeld. Die reacties hebben we gebruikt door ze te verwerken in het plan. Over het nieuwe plan hebben we overlegd met landbouworganisatie LTO, de watersportbranche en de omwonenden. De jachthavens en het Watersport Verbond zijn erg positief: ze vragen of we snel kunnen beginnen. Met de recreatie-eilanden, waar ook bomen op de randen kunnen groeien, en de recreatievaargeul, is het voor recreanten straks veel aantrekkelijker om er te varen.
We spraken ook met boeren, die bang waren dat ze hun land minder goed kunnen bevloeien. Die angst hebben we kunnen wegnemen.”
“Helaas hebben we nog niet gesproken met de natuurorganisaties. We gaan graag met ze in gesprek over het plan en proberen ze aan tafel te krijgen. De natuurorganisaties willen geen zon op water in het IJsselmeer omdat dit Natura2000-gebied is. We staan nog steeds open voor een gesprek met de natuurorganisaties over het plan en hoe we hierin de natuurwaarden kunnen borgen.”
Hoe worden omwonenden betrokken bij het plan?
“We nodigen mensen uit om met ons in gesprek te gaan over het plan. Het eerste overleg met omwonenden langs de Wieringermeerdijk is achter de rug. Qua financiële participatie bieden we allerlei mogelijkheden aan zoals obligaties. Wat het uiteindelijk wordt, moeten we nog bepalen.
Het belangrijkste aanbod is dit: als de zonneatollen stroom leveren, willen we deze stroom aan alle huishoudens in Hollands Kroon en Medemblik tegen laag tarief aanbieden. De basis elektriciteitsprijs is vergelijkbaar met die voor industriële gebruikers.”
Dat is bijzonder. Kan dat wel uit?
“Ja, dat kan omdat we zoveel stroom produceren dat huishoudens slechts een klein deel hiervan gebruiken. Mensen geloven het niet, maar we bieden het wel aan. Omwonenden kunnen dus voor een laag tarief stroom krijgen, als de zonnepanelen werken.”
Wie profiteert van dit plan?
“Allereerst de natuur. Het IJsselmeer is nu eigenlijk een grote badkuip met oevers zonder waterplanten. Dit is niet in lijn met de Europese wetgeving voor waterkwaliteit. Het gebied van 3,5 duizend ha kunnen we zo inrichten dat het beter is voor waterplanten, vissen en vogels. Ook watersporters profiteren van het plan. Het plan voorziet in baaitjes en plekken voor boten om te liggen. Dat maakt het leuker voor watersporters. De opbrengst van de zonne-energie wordt verdeeld onder de natuur, het bedrijfsleven, omwonenden, en recreanten.
Volgens Rijkswaterstaat zijn er honderden miljoenen nodig voor de natuur. Wij kunnen een groot bedrag leveren aan de natuur uit de opbrengst van de zonne-energie. De bedrijven krijgen een maatschappelijk verantwoorde winst. Ook een gebiedsfonds voor recreatie en andere lokale projecten is mogelijk.”
Zijn bewoners en boeren bekend met deze voordelen?
“Ja. Bewoners en boeren zijn kritisch en hebben zorgen, maar ze zien duidelijk de voordelen. Naast het plan wordt ook gedacht aan recreatieve voorzieningen op de wal, zoals een fietspad op de Wieringermeerdijk, waarvan de uitvoering bij de gemeenten komt te liggen. Mensen raken enthousiast als ze het animatiefilmpje zien met de fietser op het fietspad bovenop de dijk: dat maakt duidelijk dat het gebied vanuit de recreanten gezien alleen maar mooier wordt.”
U stelt voor om te beginnen met één zonneatol, om te testen. Wat moet dit opleveren?
“We vragen toestemming om het hele plan uit te voeren. De uitvoering zullen we stapsgewijs doen. In een eerste fase leggen we een compleet atol aan. Daarmee kunnen we bewijzen dat de natuur- en waterkwaliteit erop vooruit gaan. Gedurende enkele jaren meten we of alles in de praktijk ook zo werkt. Dat kunnen we dan weer gebruiken voor de uitvoering van de rest van het plan.’’
Wat moet er gebeuren om het plan uitgevoerd te krijgen?
“We wachten op groen licht van de Rijksoverheid. Vervolgens kan het consortium gaan onderhandelen met het Rijksvastgoedbedrijf over de financiële en andere voorwaarden. Dan moeten alle vergunningen worden aangevraagd en verleend. In 2026 kan dan de uitvoering beginnen’’.
Naar boven