‘Energiecoöperatie lost energiearmoede op’

Tekst: Norbert Cuiper

Nu al ziet Siward Zomer dat energiecoöperaties zorgen voor betaalbare energie. Van de hoge energieprijzen, die voor veel onrust zorgen op de energiemarkt, hebben coöperaties nauwelijks last. Dat komt omdat ze over een periode van 15 jaar lang vaste prijzen rekenen voor de verkoop van duurzame energie die lokaal wordt opgewekt met wind en zon, legt Zomer uit. “Energie was eerst te goedkoop, en mensen hielden geen rekening met exorbitant hoge energieprijzen. Dat is met de oorlog in Oekraïne veranderd.”

De hoge energieprijzen zullen de komende drie, vier jaar aanhouden, verwacht Zomer. Toch ziet hij (bijna 40 jaar oud, ‘op de helft’ zegt hij zelf) de toekomst zonnig in. Als coöperatief directeur van EnergieSamen ziet hij het aantal energiecoöperaties in Nederland groeien. Het aantal leden van energiecoöperaties is in vijf jaar meer dan verdubbeld. De coöperaties zijn sterk afhankelijk van vrijwilligers, maar hebben ook professionele ondersteuning nodig. Deze hulp kwam eerst van diverse landelijke organisaties, zoals ODE Centraal waarvan Zomer directeur was. Vanaf 2018 fuseerden deze organisaties tot koepelorganisatie EnergieSamen.

Zomer houdt zich bezig met de lobby en belangenbehartiging voor energiecoöperaties die lid zijn van EnergieSamen. Daarnaast zwengelt hij ‘innovatie her en der’ bij duurzame energieprojecten aan. Opmerkelijk is dat Zomer geen technische achtergrond heeft, zo is af te leiden van zijn LinkedIn-pagina. Hij studeerde sociaal-politieke filosofie aan de Universiteit van Groningen. De studie komt hem nog steeds van pas, zegt hij. “De energietransitie is niet een puur technische, maar vooral een sociaal-politieke transitie. We krijgen meer zeggenschap over de energieproductie en de geldstromen die daarbij horen. Dat verandert de maatschappij. Als je dat begrijpt maakt dat het werk gemakkelijker.”

Wat doet EnergieSamen?

“We zorgen ervoor dat iedereen kan profiteren van een schone en betaalbare energievoorziening. Dat doen we door energiecoöperaties te faciliteren met het delen van kennis via webinars (zoals over lokaal eigendom) en expertgroepen die we organiseren. Ook beheren we een fondsdesk, een loket waar energiecoöperaties kunnen aankloppen voor kapitaal, afkomstig uit een ontwikkelfonds en een realisatiefonds. Daarnaast beheren we een it-platform voor de ledenadministratie en om contributie op te halen. We zijn nu vooral bezig met het proces, om de uitvoering in de regio neer te leggen. Daarvoor zijn mensen nodig, om de energiecoöperaties te besturen.”

Waarom moeten we duurzame energie lokaal opwekken?

“De hoge energieprijzen zetten extra druk op de energietransitie, dus we hebben alle duurzame energiebronnen nodig. Offshore wind, kernenergie, maar ook lokaal opgewekte groene stroom. Het voordeel van ‘eigen energie’ is dat we zelf meer zeggenschap krijgen over de productie en de bijbehorende geldstromen: elk dorp met een energiecoöperatie is nu spekkoper. Bewoners en lokale bedrijven kunnen hiervan financieel profiteren. Dit zorgt voor meer draagvlak, maar ook voor een gevoel van trots: als een project slaagt vieren bewoners een feestje in plaats van te protesteren.”

Dus elk dorp moet een energiecoöperatie hebben?

“Ja, met name omdat omwonenden en lokale bedrijven er financieel van kunnen profiteren. Dit is een sterkere drijfveer dan het ‘duwen’ vanuit een Regionale Energiestrategie. Ik voorspel dat wethouders, die nu nog tegenstribbelen bij de plannen voor de energietransitie, over twee jaar smeken om extra plek voor windmolens. Er ontstaat nu een andere dynamiek.”

Lost een energiecoöperatie energiearmoede op?

“Ja. Ik zie nu al dat de inzet van coöperaties leidt tot betaalbare energie. Dat komt omdat ook mensen met een laag inkomen voor een paar tientjes per jaar lid kunnen worden van een coöperatie, waardoor ze gedurende een periode van 15 jaar energie kunnen krijgen tegen een vaste, lage prijs. Een stabiele energieprijs gedurende langere tijd is niet alleen voor klanten fijn, maar ook voor aanbieders van duurzame energie. Daar kan je de lonen en inkomsten op aanpassen. Bij een sterke stijging en onzekerheid in de tarieven wordt dat lastig.”

Zijn de hoge energieprijzen een blijvertje?

“Ik verwacht dat de energieprijzen komende jaren hoog blijven. Ook onzekerheid over de levering van gas uit Rusland zal aanhouden. Ik verwacht een nieuwe Koude Oorlog. Aan de ene kant is dat een verdrietige situatie, maar er is ook een positieve uitkomst van de energiecrisis: mensen hebben geleerd hoe belangrijk het is om niet teveel afhankelijk te zijn van een land voor de import van energie. Het is beter om zelf onze energie op te wekken en te gebruiken.”

Dankzij hoge energieprijzen verdienen energiecoöperaties ook meer. Wat gebeurt er met dit geld?

“Energiecoöperaties maken geen winst in het model dat we voorstaan. Nu verkopen ze de lokaal opgewekte energie nog aan de markt, maar we willen een kostprijsmodel voor de opgewekte stroom die verkocht wordt aan de lokale gemeenschap. We hebben subsidie aangevraagd bij het Rijk om dit maatschappelijke model uit te werken.”

Hoe kunnen gemeenten energiecoöperaties helpen?

“Gemeenten hebben een belangrijke rol: zij dienen goede beleidskaders te maken, zodat de opgewekte energie tegen kostprijs lokaal wordt afgezet. Gemeenten kunnen hierop sturen en anticiperen met hun beleid voor ruimtelijke ordening, door een maatschappelijke tender uit te zetten, door een voor-investering te doen, of door daken beschikbaar te stellen voor zonnepanelen. Ook kunnen ze van initiatiefnemers een extra inspanning vragen door bijvoorbeeld een vorm van financiële participatie zoals lokaal eigendom te organiseren.”