‘Een goed gesprek begint met luisteren’ 

Wie in gesprek gaat met anderen over de energietransitie krijgt regelmatig te maken met weerstand door andere denkbeelden. Hoe kunnen gemeenten hiermee omgaan? ‘Voer een open gesprek, luister naar elkaar, vraag door naar achterliggende zorgen en zoek naar wat verbindt,’ zegt VU-hoofddocent wetenschapscommunicatie en maatschappelijke betrokkenheid Frank Kupper.

Tekst: Norbert Cuiper 

‘Windturbines maken zoveel lawaai dat omwonenden niet kunnen slapen’. ‘Kernenergie is veel goedkoper dan duurzame energie’. ‘Waterstof is het beste alternatief voor aardgas in woningen’. ‘Zonnepanelen maken kost meer energie dan ze opleveren’. ‘Windmolens zijn vogelmoordenaars.’ Zomaar een greep uit beweringen die rondgaan op het internet en social media. Ze klinken gemeenten bekend in de oren. Bij vergaderingen van de gemeenteraad en informatieavonden voor bewoners ligt de energietransitie regelmatig onder vuur, terwijl onduidelijk is of beweringen kloppen.

Urgent probleem
Gemeentesecretarissen, wethouders en raadsleden beschouwen misleidende informatie (ook wel nepnieuws genoemd) steeds meer als een urgent probleem. Zij zien een verband tussen misleidende informatie, polarisatie en wantrouwen richting de overheid. Bij de meeste gemeenten is nog geen beleid geformuleerd voor misleidende informatie. Gemeenten hebben hulp nodig bij het herkennen van misinformatie en het voeren van een preventieve aanpak. Dat blijkt uit onderzoek dat I&O Research uitvoerde in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken. 

Misinformatie 
Hoe kunnen gemeenten omgaan met misinformatie over de energietransitie? Het is niet genoeg om misinformatie te bestrijden met factchecks, zegt Frank Kupper, hoofddocent wetenschapscommunicatie en maatschappelijke betrokkenheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam. “Alleen informeren met feiten voldoet niet. Mensen die nepnieuws verspreiden doen dat vanuit een bepaalde overtuiging of zorg. Het is veel beter om met deze mensen een open gesprek aan te gaan. Wat is hun zorg of behoefte? Als we daarover met elkaar kunnen praten ontstaat wederzijds begrip en vertrouwen.” 

Dialoog 
Kupper kan het weten, want hij doet onderzoek naar de dialoog rond wetenschap in de samenleving. “Ik wil mensen aan het denken zetten,” zo meldt hij op zijn website. Kupper: “De meeste mensen denken en handelen vanuit routine. De eerste stap is om bewust te worden van de eigen aannames en het eigen perspectief. Daarna kunnen mensen dat vergelijken met andere perspectieven. Dat kan van alles zijn. Belangrijk is om vooral met een open, nieuwsgierige blik de eigen houding en kijk op de zaak te onderzoeken en vervolgens te kijken naar de bijdragen van anderen. Dat zorgt voor een beter begrip.” 

Energietransitie 
Gemeenten hebben het niet makkelijk, geeft Kupper toe. “Gemeenten hebben een grote opgave om te zorgen voor schone energie in hun gebied. Dat is een urgente opgave, daar zit druk en haast achter. Dat maakt het tegelijkertijd ook lastig om in gesprek te gaan met mensen die er anders tegenaan kijken.” Mensen van de gemeente die informatieavonden organiseren, vinden het lastig om te praten met inwoners met een ander standpunt. “De neiging bestaat om deze mensen te overtuigen en te voorzien van de juiste informatie. Maar dat werkt vaak niet èn kan zelfs averechts uitwerken. Hierdoor ontstaat nog meer weerstand.” 

Doe een stap terug 
Gemeenten kunnen dergelijke ‘lastige’ gesprekken anders aanpakken, zegt Kupper. “Je kan een stap terug doen (vertragen, uitzoomen) en bedenken waarom je dit zo lastig vindt, wat dit te maken heeft met je eigen blik en aannames, en hoe je anders kunt handelen. Als een bewoner met een ander standpunt komt of met onjuiste informatie, kan je nagaan wat de achterliggende zorg of behoefte is. Uit onderzoek naar dergelijke gesprekken weten we inmiddels dat het gesprek vaak niet gaat over informatie of om de feiten, maar om de waarden en behoeften en zorgen die daarachter liggen.” 

Vertraag en denk na 
Dit vertragen en nadenken over achterliggende gedachten wordt nog te weinig toegepast, zegt Kupper. “Het mag meer gebeuren. Veel communicatieadviseurs, beleidsmakers, experts en consultants weten dat het goed is om te luisteren en de dialoog aan te gaan, maar soms vergeten ze dat door de haast en urgentie, of denken ze dat ze daar nu geen tijd voor hebben of het zich niet kunnen veroorloven. De open dialoog komt daardoor snel onder druk te staan. Daarnaast heb je er ook een open houding en gespreksvaardigheden voor nodig.”  

Handreikingen 
Kupper verwijst voor meer adviezen naar bestaande handreikingen van de overheid, die gaan over open communiceren bij crises of onbehagen. Hij en communicatieadviseur Mimi van Dun waren betrokken bij het maken van een handreiking van NPRES aan gemeenten voor het omgaan met misinformatie. 

Kennissessie 
Frank Kupper spreekt 9 november in Castricum samen met Mimi van Dun op de kennissessie Van NEEdenken naar MEEdenken. Daar geeft hij adviezen voor het omgaan met misinformatie en het aangaan van de dialoog. Wil je deze kennissessie volgen? Meld je dan aan via onderstaande link.