Liander: ‘We hebben gebouwd aan wederzijds begrip. Dat helpt enorm’

Hoe weerstand bij bewoners in Haarlemmermeer tegen een transformatorstation verdween

Liander en TenneT zijn gestart met de bouw van een transformatorstation in Haarlemmermeer. Het project kent een lange aanloop: tussen het eerste plan en het slaan van de eerste paal zit tien jaar. Liander vertelt hoe de weerstand bij gemeente en omwonenden uiteindelijk werd overwonnen.

Tekst: Norbert Cuiper

Eindelijk gaat de schep de grond in. Netbeheerders Liander en TenneT zijn begonnen met de bouw van een transformatorstation in de gemeente Haarlemmermeer. Het verdeelstation Rozenburg-Zuid verschijnt op een weiland aan de Incheonweg, tegenover transportbedrijf DSV. Het maakt straks deel uit van bedrijventerrein SLP bij Rozenburg, enkele kilometers ten zuiden van Schiphol. Op een bord dat de bouw van het station aankondigt staat ‘Zeker van energie’. Het station moet bedrijven in de Haarlemmermeer voorzien van stroom. Niet alleen vanaf 2025 tot 2030, maar ook komende decennia. Bovendien verlaagt het station de belasting van andere stations in de Haarlemmermeer. Hierdoor ontstaat capaciteit voor woningbouw en maakt het het de voortgang van de energietransitie mogelijk.

Stijgende stroomvraag
De bouw van het transformatorstation heeft lang op zich laten wachten. Het project kent een aanlooptijd van tien jaar, zegt Frans van Kuijk, procesmanager ruimtelijke inpassing bij Liander. Hij is vanaf het begin van het project betrokken. “Al in 2014 kwam er in dit gebied behoefte aan een nieuw, groot transformatorstation,” zegt Van Kuijk. De behoefte ontstond door een hogere vraag naar elektriciteit. Dat kwam vooral door een groeiende bedrijvigheid dankzij de komst van datacenters en de groei bij tuinders, maar ook door woningbouw en de energietransitie. Zo gebruiken woningen die van het gas af gaan meer elektriciteit. Er moet dan meer elektriciteit worden getransporteerd en verdeeld.

Hoe het begon
“We gingen in 2014 op zoek naar een locatie en vonden drie potentiële locaties. Daarvan hadden er twee de voorkeur van TenneT en Liander. Toen we hiermee naar buiten traden, stuitte dat op forse weerstand vanuit het dorp Rijsenhout. Het belangrijkste bezwaar was de grote impact van het station op het dorpse karakter. Dorpsbewoners waren bang voor een mogelijk negatieve invloed van het station op de leefbaarheid in het dorp, die volgens hen ook op andere vlakken al onder druk stond. Ook bezwaren zoals verlies van uitzicht en mogelijke geluidsoverlast speelden een rol.”

'Het geringe draagvlak zorgde voor een streep door onze plannen'

Keukentafelgesprekken
Vanaf het moment dat de drie potentiële locaties bekend waren is participatie met bewoners toegepast, zegt Van Kuijk. “We hebben gesproken met de dorpsraad van Rijsenhout en andere belanghebbenden, zowel op informatieavonden als informelere gesprekken aan tafel bij de voetbalvereniging. Deze gesprekken zorgden voor meer begrip, maar de belangen liepen zo uiteen dat we het niet eens werden.” Liander en TenneT dienden daarop twee plannen in, waaruit de gemeente Haarlemmermeer kon kiezen. De gemeente nam deze plannen echter niet in behandeling. “Na een motie koos de gemeente ervoor om überhaupt geen grond aan ons als netbeheerders te verkopen op de gevonden locaties. Dat was een forse tegenvaller en een streep door de toenmalige plannen,” zegt Van Kuijk.

Poging vanuit bewoners
Daarmee was het probleem niet opgelost. “Dorpsbewoners uit Rijsenhout waren opgelucht, maar ook wantrouwend. Ze begrepen dat het station toch ergens in de buurt moest komen. Vanuit de bewoners kwam daarop het initiatief om mee te denken. Hieruit kwamen tientallen locaties naar voren, maar die vielen allemaal af. Een locatie voor een transformatorstation moet namelijk aan allerlei voorwaarden voldoen, en ook in de Haarlemmermeer is ruimte schaars. We hebben de bewoners uitgenodigd bij ons op kantoor, om uit te leggen wat voor een locatie we zochten en waarom helaas alle aangedragen locaties niet voldeden: te klein, te dicht bij bewoning, strijdig met andere plannen, te ver uit het gebied, niet bereikbaar met kabels.”

Opnieuw gestart
Een herstart volgde in 2019. “We zijn opnieuw gestart met een studie, en deze keer trokken we vanaf het begin samen op met de gemeente. In feite was er nog maar één locatie over: de huidige locatie in Rozenburg-Zuid. De locatie hebben we grondig onderzocht, en tegelijkertijd spraken we met omwonenden van deze locatie, onder meer via de dorpsraad van Aalsmeerderbrug. Daaruit bleek wederom veel weerstand, met vergelijkbare argumenten: dichtbij, verlies van uitzicht, zorgen over elektromagnetische velden, extra geluidsoverlast bovenop de ervaren overlast van Schiphol en omliggende bedrijven.”

Inloopavonden
Toch gingen de gesprekken met bewoners verder, zegt Van Kuijk. “We organiseerden informatieavonden om bewoners te informeren over de plannen, maar ook om met hen in gesprek te gaan. We gaven aan wat ze konden doen om invloed uit te oefenen: in gesprek gaan met ons, tot en met starten van bezwaar- en beroepsprocedures. Op de inspraakavonden tijdens de behandeling door gemeenteraad uitten sommige bewoners hun boosheid, maar op de inloopavonden konden we doorvragen naar hun zorgen. Daardoor werden hun bezwaren voor ons duidelijker en konden we bedenken hoe we ze hierin tegemoet konden komen.”

Geluid voornaamste bezwaar
Het belangrijkste bezwaar bij bewoners ging over geluid. “Vanuit onze expertise als netbeheerder wisten we dat op deze locatie geluid weinig hoorbaar zou zijn, maar het was voor bewoners wel de grootste zorg. Om ze een beeld te geven van het geluid, zijn we met bewoners naar enkele transformatorstations in Noord-Holland gegaan om te luisteren. Dat deden we bij een station dat geluid maakte (in de vorm van een bromtoon), en bij een ingepakt, stil station. We lieten bewoners luisteren op diverse afstanden, om het te vergelijken met onze locatie. Ook hebben we het geluid tijdens het bezoek laten meten door de gemeente.”

'We lieten bewoners luisteren naar andere transformatorstations'

Het eerlijke verhaal
Uit het bezoek aan de stations bleek dat sommige bewoners het station met de bromtoon wel konden horen, anderen niet. De geluidsbeleving hing ook af van de wind en andere geluiden in de omgeving. Dat eerlijke verhaal zorgde bij bewoners voor meer begrip en vertrouwen, maar daarmee was het argument van het geluid niet volledig weggenomen. “Om tegemoet te komen aan de zorgen hebben we de transformatoren aan vier zijden tussen wanden gezet en hebben we bij de inkoop van materialen gelet op hun geluidsproductie.” Daardoor produceert het transformatorstation nog minder geluid.

Vormgeving station
Om het transformatorstation komt een buitenschil die is ontworpen door een architect. Bewoners die we spraken bij de start van de bouw zijn positief gestemd over het markante ontwerp. De locatie ligt tegen de Geniedijk, dat onderdeel is van de Stelling van Amsterdam, dat door Unesco is uitgeroepen tot Werelderfgoed. Hierdoor moeten we de overgang passend maken in het landschap. Dit doen we met de aanleg van het Geniepark, een park met fruitbomen tussen station en dijk.”

Enkele bezwaren blijven
Niet alle bezwaren kunnen worden weggenomen, zegt Van Kuijk. “Het terrein was vroeger een kassengebied. De kassen zijn afgebroken, waardoor een weidegebied is ontstaan waar inmiddels wilde bloemen groeien en wilde hazen lopen. Dat verdwijnt deels met de komst van het station. Het vrije uitzicht wordt voor sommige bewoners ook minder weids.“

'Het is cruciaal om samen met de gemeente op te trekken'

Samenwerking met gemeente
Participatie gaat verder dan spreken met bewoners, zegt Van Kuijk. “Tennet en Liander hebben intensief met de gemeente samengewerkt om het project te laten slagen. Het is cruciaal om samen op te trekken met het bevoegd gezag. We namen zo raadsleden tijdig mee in de voorgenomen locatiekeuze en de onderliggende haalbaarheidsonderzoeken. We hebben ook samen met de gemeente de inloopavonden en vrijwel alle andere bijeenkomsten georganiseerd. Uiteindelijk is er geen beroep ingesteld. Het uitgebreide en zorgvuldige voortraject heeft hier ongetwijfeld bij geholpen. Dit houdt bovendien de proceduretijd beperkt.”

Gesprekken met bewoners
De inloopavonden hebben een belangrijke rol gespeeld in het participatietraject, vindt Van Kuijk. “Daar hoorden we het lokale geluid van bewoners. Het was goed om in gesprek te gaan met de bewoners, om te achterhalen waar hun zorgen zitten. Daardoor kwamen we erachter dat geluid van het transformatorstation de grootste zorg was, waardoor we daarmee aan de slag zijn gegaan. Ook door het samen bezoeken van andere transformatorstations trokken we met de bewoners op en konden we elkaar beter begrijpen en meedenken. Dat is mijns inziens een veel betere aanpak dan wanneer het spreken met de omwonenden een ‘moetje’ is, want dat creëert onvoldoende draagvlak. We hebben gemerkt dat we met oprecht wederzijds begrip veel verder komen. En dat hoeft niet te betekenen dat je het altijd eens moet zijn. Dat is waarschijnlijk de grootste les van dit project.”

Hoe kan de gemeente helpen met de bouw van een transformatorstation? Frans van Kuijk geeft de volgende tips:

Zie netcongestie niet als probleem van de netbeheerder, maar als gezamenlijke uitdaging
Trek samen op. Richt een gezamenlijk projectteam in met netbeheerder(s) en gemeente(n)
Reserveer tijdig grond voor de energie-infrstructuur, om onnodig tijdverlies te voorkomen
Zorg dat bedrijven en instellingen met vestigings- of uitbreidingsplannen zich zo vroeg mogelijk melden bij de netbeheerder, ook in perioden van netcongestie
Zorg dat voldoende kennis op gebied van energie-infrastructuur aanwezig is in de gemeentelijke organisatie