Kansen voor meervoudig ruimtegebruik

Opwekking van hernieuwbare energie vraagt ruimte. Tegelijkertijd kan deze opgave helpen bij andere opgaven die ook ruimte vragen, zoals woningbouw, natuurontwikkeling, recreatie en landbouw. Om het RES-proces te ondersteunen hebben ruimtelijk ontwerpers een aantal onderzoeken gedaan naar de kansen voor meervoudig ruimtegebruik; toepassingen van zonne- en windenergie in combinatie met andere opgaven. De onderzoeken tonen aan dat de productie van duurzame energie samen kan gaan met andere vormen van ruimtegebruik. Hieronder staan de hoofdlijnen.

Infrastructuur en energie

Tijdens participatiesessies plaatsen deelnemers zonnepanelen en windturbines vaak langs infrastructurele lijnen. Het is een veelgebruikte oplossing voor het inpassen van de opwekking van hernieuwbare energie. Dat komt omdat infrastructuur vaak duidelijk zichtbaar is op kaarten en intuïtief aanvoelt als een logisch ruimtelijk organiserend principe.

Maar infrastructuur is niet overal hetzelfde. Daarom kan niet in elke situatie voor dezelfde oplossing gekozen worden. Bovendien heeft de provincie Noord-Holland uiteenlopende landschappen. Bij de opwekking van hernieuwbare energie langs infrastructuur moet rekening worden gehouden met de impact op deze landschappen. 

Het rapport Infrastructuur en energie beschrijft de mogelijke bijdrage van infrastructuur aan de inpassing van hernieuwbare energie en benoemt koppelkansen en kansen voor meervoudig ruimtegebruik.

Natuur en energie

Opwekking van hernieuwbare energie heeft een duidelijke impact op het natuurlijke landschap. Dat maakt combinatie met natuur of ecologie ingewikkeld. Windturbines of zonnepanelen in bestaande natuurgebieden gaan vrijwel altijd ten koste van ecologische waarden. Maar de ontwikkelingen rondom energieopwekking kunnen ook positief uitpakken voor natuurwaarden. Zo kunnen met name zonneparken in lagere dichtheid functioneren als bufferzone tussen natuur en stedelijke, recreatieve of agrarische gebieden. 

Daarnaast kunnen goed ingerichte zonne- en windparken en hoogspanningstracés versnipperde natuurgebieden met elkaar verbinden en het leefgebied voor soorten vergroten. Ook kan het ecosysteem sterker worden: zonneparken bieden plek aan wilde bestuivers die een rol spelen in de landbouw. Verder kunnen de opbrengsten uit duurzame energie een verdienmodel bieden om de ontwikkeling van natuur mogelijk te maken. 

Het rapport Natuur en energie verkent systematisch de lokale impact van verschillende vormen van energieopwekking en schetst daarna een aantal kansen voor de ontwikkeling van energieopwekking met een positieve bijdrage aan de natuur.

Landbouw en energie

Er zijn veel vragen over de combinatie van energieopwekking en landbouw, omdat het plaatsen van zonnepanelen concurreert met voedselproductie. Bovendien heeft opwekking van hernieuwbare energie invloed heeft op allerlei zaken die raken aan de landbouw, zoals waterbeheer, bodemdegradatie, biodiversiteit en grondprijzen. Daarnaast is de landschappelijke impact groot – in kwetsbare open landschappen zijn zonnepanelen en windturbines van ver zichtbaar. 

De meest efficiënte vorm van energieopwekking in landbouwgebieden is een zo compact mogelijke opstelling binnen een bepaalde afstand van een onderstation waarop aangesloten kan worden. Met grootschalige en compacte opstellingen in landschappen waar dit ruimtelijk in te passen is, kunnen elders meer kwetsbare gebieden vrijgespeeld worden.  

De ruimtelijk ontwerpers hebben gekeken naar landschap en landgebruik en naar processen die op termijn invloed hebben op het landgebruik, zoals bodemdaling en verzilting. Uit hun onderzoek blijkt dat een deel van de Noord-Hollandse landschappen zich ruimtelijk niet leent voor grootschalige opwekking, maar wel voldoende draagkracht heeft voor innovatieve combinatiemogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan het opwekken van energie boven gewassen, of in combinatie met een hoger grondwaterpeil en natuurontwikkeling in kleine droogmakerijtjes. Verschillende landschapstypen bieden verschillende combinatiemogelijkheden. Het zorgvuldig toepassen van deze combinaties kan op termijn de gebiedsidentiteiten versterken.

Luchthavens en energie

Er liggen grote kansen op en rondom luchthavens voor het grootschalig opwekken van energie. Zo bieden de grote oppervlaktes aan daken en gras op de luchthavens mogelijkheden voor opwekking van zonne-energie. Ook in de omgeving van luchthavens is vaak ruimte, doordat rond luchthavens bouwbeperkingen gelden. Verder zijn er rond luchthavens mogelijkheden voor energieopwekking met zonnepanelen boven parkeerterreinen en op bedrijfsgebouwen. Al ligt de nadruk op nationale luchthaven Schiphol, ook rond kleinere luchthavens liggen kansen. Bijzonder aan de grootste luchthavens in Noord-Holland (Schiphol, Den Helder Airport) is dat hier grote opwekkingspotentie ligt nabij grote energiegebruikers (industrie en stad). 

In verband met de aanvliegroutes zijn windturbines minder toepasbaar bij luchthavens. De nadruk ligt dus op zonne-energie. Zonnepanelen kunnen – los van andere beperkingen – overal ingepast worden zonder dat de vliegveiligheid in het geding komt, mits voldaan wordt aan een afstand van 150 meter van de landingsbanen. Elders in Nederland wordt dit al toegepast. Grootschalige opwekking rond luchthavens kan zo een gezicht worden van de duurzaamheid en innovatiekracht van Nederland, zichtbaar voor miljoenen passagiers die landen in Noord-Holland.

Cultureel erfgoed en energie

Cultureel erfgoed geeft een beeld van het verleden en kan bijdragen aan de culturele identiteit. Om die reden is een aantal gebouwen en gebieden in Noord-Holland ook cultureel erfgoed. De geschiedenis ervan gaat vele eeuwen terug. De gebouwen en gebieden maken duidelijk hoe de mens zijn omgeving beïnvloed heeft vanuit nieuwe behoeften en wensen. Het is dan ook van belang zorgvuldig om te gaan met deze plekken en de erfgoedwaarden in stand te houden.

Gebouwen en gebieden met vastgestelde cultuurhistorische waarde zijn via wetgeving beschermd tegen structurele veranderingen. In eerste instantie lijken zij daarom weinig kansen te bieden voor de RES. Toch kan de duurzame productie van energie ook kwaliteiten toevoegen, mits de energieproductie gebeurt vanuit de aard van een gebied. Een integrale aanpak waarin energie een rol speelt, kan zelfs bijdragen aan de continuïteit van het cultureel erfgoed.

In dit rapport zijn de ruimtelijke eigenschappen van het cultureel erfgoed in gebouwen en gebieden beschreven en is gekeken naar de mogelijkheden die zij bieden om bij te dragen aan duurzame productie van energie, waarbij de unieke waarden gewaarborgd blijven.