Aan de slag met financiële participatie

Binnen de Regionale Energiestrategie (RES) zijn zoekgebieden aangewezen die hier mogelijk geschikt voor zijn. Het realiseren van een project voor duurzame energieopwekking kan ook een verandering in de omgeving betekenen. Omwonenden en gebruikers van deze gebieden merken dit. Daarom is het belangrijk dat zij hier ook van kunnen meeprofiteren. Dit heet financiële participatie.

Waarom financiële participatie?

De komende jaren wordt meer duurzame energie op land opgewekt. Dit is nodig om ook in de toekomst in onze energiebehoefte te kunnen voorzien. Binnen de Regionale Energiestrategie (RES) zijn zoekgebieden aangewezen die hier mogelijk geschikt voor zijn. Het realiseren van een project voor duurzame energieopwekking kan ook een verandering in de omgeving betekenen. Omwonenden en gebruikers van deze gebieden merken dit. Daarom is het belangrijk dat zij hier ook van kunnen meeprofiteren. Dit heet financiële participatie.

Bij financiële participatie profiteert de omgeving mee van de opwekking van duurzame energie. Zo kan financiële participatie ook bijdragen aan lastenverlichting voor omwonenden. Bijvoorbeeld door samen te profiteren van een collectief zonnedak (Een coöperatief zonnedak realiseren in 5 belangrijke stappen | HIER), dat gerealiseerd is vanuit een bewonersinitiatief.  Of door gebruik te maken van een omwonendenregeling, waarbij de directe omgeving bijvoorbeeld korting krijgt op de duurzaam opgewekte energie. Op de website Energieparticipatie vind je uitleg over de verschillende vormen van financiële participatie en hoe je hier als gemeente op kunt sturen: hoe initiatiefnemer, omgeving en bevoegd gezag per project financiële participatie kunnen realiseren. Op de site van het Nationaal Programma RES vind je nog meer informatie over lokaal eigendom.

Vormen en voorbeelden van financiële participatie

Sturen op financiële participatie

Gemeente, initiatiefnemer en de omwonenden werken samen om financiële participatie bij een energieproject vorm te geven. Dit kan met behulp van:

Beleidskader gelijk speelveld

In een beleidskader wordt de inspanningsverplichting voor de initiatiefnemer vastgelegd. Dit kan gebruikt worden bij de aanvraag van een omgevingsvergunning of (de wijziging van) het omgevingsplan. Het beleidskader zorgt voor een gelijk speelveld voor indieners van een initiatief en het goed doorlopen van het proces door de deelnemer.
Klik hier voor meer informatie en hulp bij het opstellen van een beleidskader.

Omgevingsovereenkomst

Hierin worden de afspraken tussen initiatiefnemer en de omgeving vastgelegd.
Klik hier voor een praktijkvoorbeeld waarin gebruik is gemaakt van een overeenkomst tussen leverancier en coöperatie.

Maatschappelijke tender

Via een maatschappelijke tender (een vorm van uitnodigingsplanologie) sturen op 50% lokaal eigendom. Initiatiefnemers komen met een plan dat wordt beoordeeld aan de hand van duidelijke selectiecriteria. Belangrijk hierin is hoe de initiatiefnemer omgaat met participatie.
Klik hier voor het werkblad maatschappelijke tender dat is opgesteld door NP RES.
Klik hier voor het werkblad maatschappelijke tender dat is opgesteld door NVDE

Aan de slag met financiële participatie

De beleidsfase: Vastleggen financiële participatie bij duurzame energieprojecten

Een gemeente kan sturen op financiële participatie. Daarom is het noodzakelijk om één en ander vast te leggen in beleid (in een zogenaamd beleidskader) en daarover te communiceren. Het beleidskader wordt met omwonenden en belanghebbenden besproken om input op te halen. Als het beleidskader is vastgesteld, bindt dit een bestuursorgaan bij het nemen van besluiten. Beleid voor financiële participatie bij duurzame energieprojecten kan op verschillende manieren worden vastgelegd. Enkele mogelijkheden (die elkaar niet uitsluiten) zijn:

• Omgevingsvisie

• Participatiebeleid onder de Omgevingswet

• Programma zoals onder de Omgevingswet, dit kan eventueel ook een regionaal programma zijn

• Separate beleidsregel

• Beleidsnota (raadsbesluit)

• Gemeentelijke Verordening (zie modelverordening)

Tip: neem in gemeentelijk participatiebeleid ook iets op over lokaal eigendom bij energieprojecten.

Ook handig: raadpleeg Leidraad finaciële participatie.

De ideefase: Principeverzoek met participatieplan

In de ideefase stelt de initiatiefnemer een principeverzoek op met een participatieplan. Het college van Burgemeester en Wethouders toetst het voornemen van de initiatiefnemer en adviseert de initiatiefnemer over het principeverzoek en het participatieplan. De provincie biedt ondersteuning aan gemeenten en initiatiefnemers. Kijk hier voor meer informatie.

De voorbereidingsfase:

Uitvoeren participatieplan door initiatiefnemer

De initiatiefnemer stelt, samen met de omgevingspartij die mede-eigenaar is, een voorstel voor financiële participatie op. De gemeente bewaakt de kwaliteit van het participatieproces en beoordeelt de concept vergunningaanvraag en het participatieverslag. De omgeving is de gesprekspartner van de initiatiefnemer bij het uitwerken van het voorstel voor financiële participatie. Daarnaast worden omwonenden geïnformeerd over de procedure en kunnen zij input leveren op het ontwerp en landschappelijke inpassing.

De vergunningsfase:

Initiatiefnemer dient aanvraag omgevings- vergunning in

De initiatiefnemer zorgt bij de aanvraag voor een verslag van het participatieproces dat met de omgeving is doorlopen. De gemeente stelt vervolgens een ontwerpbesluit op. Alle betrokken partijen worden uitgenodigd de omgevingsovereenkomst te tekenen. Daarna wordt de ontwerp-omgevingsvergunning ter inzage gelegd. De omgevingsovereenkomst kan aangevuld worden met rechtsgeldige afspraken. Bijvoorbeeld door gezamenlijke oprichting van een project-BV of onderlinge privaatrechtelijke afspraken.

De contract-, bouw- en exploitatiefase:

Aanvraag vergunning en SDE++ subsidie

De initiatiefnemer bereidt de benodigde vergunningen en documentatie voor om een SDE++ aanvraag in te kunnen dienen. Dan wordt gestart met het realiseren van het energieproject. De gemeente houdt de voortgang van de uitvoering in de gaten. Indien omwonenden mede-initiatiefnemer zijn met een omgevingsfonds, moeten zij nadenken over inzet van de financiële middelen. Bij eventuele (onverwachte) overlast tijdens de bouw en-/of exploitatiefase kan de omgeving dit aankaarten bij zowel de gemeente als initiatiefnemer.

Ondersteuning voor gemeenten en initiatiefnemers

Vanuit de programmaorganisatie en de provincie Noord-Holland ondersteunen wij gemeenten bij het proces van de RES en faciliteren wij bij communicatie- en participatietrajecten. Dit doen wij onder andere door het leveren kennis en experts, helpen met het opstellen en uitvoeren van een aanpak en het faciliteren en begeleiden van sessies. Kijk hier voor een compleet overzicht. Ook worden er allerlei subsidies en regelingen aangeboden, zowel landelijk als vanuit de provincie:

Subsidieregelingen voor hernieuwbare energieopwekking

• SDE++: De SDE++ is een exploitatiesubsidie van het Rijk, wat betekent dat de initiatiefnemer subsidie ontvangt gedurende het gebruik (exploitatie) van de installatie. Hiermee kan de zogenaamde ‘onrendabele top’ van het project worden opgevangen. De initiatiefnemer bereidt de benodigde vergunningen en documentatie voor om een SDE++ aanvraag in te kunnen dienen. Dan wordt gestart met het realiseren van het energieproject en pas na ingebruikname van de installatie volgt de uitbetaling.

• SCE-subsidie: Naast de SDE++ voorziening is er voor coöperatieve energieopwekking ook een SCE-subsidie beschikbaar (Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking). De SCE-subsidie is gesloten voor 2025 en opent waarschijnlijk weer in het voorjaar van 2026.

• Realisatiefonds voor energiecoöperaties: Lokale energiecoöperaties die een SDE++ of SCE-subsidie hebben ontvangen kunnen via het realisatiefonds voor energiecoöperaties een aanvraag doen voor financiering op het platform van EnergieSamen.

• Ontwikkelfonds Opwek: Ook bestaat de mogelijkheid voor energiecoöperaties tot het afsluiten van een risicoloze lening via het Ontwikkelfonds Opwek voor grootschalige energie-opwek projecten, onder andere gefinancierd door de provincie Noord-Holland.  

• Duurzaamheidsinitiatieven burgercollectieven: Deze provinciale regeling ondersteunt activiteiten van verenigingen, coöperaties en stichtingen die leiden tot duurzaamheidsinitiatieven. Deze regeling krijgt in 2026 een nieuwe naam: Subsidie lokale energie-initiatieven.