Hoe maak je een energiepark natuur-inclusief?

Van energiebron naar natuurbron

Zonne- en windparken zijn vaak grootschalige installaties die het landschap veranderen. Toch ziet projectleider Roeland Esser van Natuur en Milieufederatie Noord-Holland hierin juist kansen. “We willen laten zien dat energieparken meer kunnen zijn dan velden met objecten die stroom produceren,” vertelt hij. “Ze kunnen uitgroeien tot plekken waar biodiversiteit zich ontwikkelt.” Dankzij een kwaliteitsbudget van het Rijk (25 miljoen euro verdeeld over de RES-regio’s) wordt dit idee werkelijkheid. In Noord-Holland zijn vijf voorbeeldprojecten van de Participatiecoalitie Noord-Holland gestart waarin eigenaren, bewoners en ecologen samen door middel van schouwen onderzoeken hoe parken natuurinclusief kunnen worden ingericht.

Participatiecoalitie Noord-Holland

In Noord-Holland nemen de Natuur en Milieufederatie Noord-Holland (MNH) en Energie Samen Noord-Holland het voortouw in het vormen van regionale coalities en verdere samenwerkingsverbanden. Samen maken zij deel uit van de Participatiecoalitie Noord-Holland, die de doelen uit het Klimaatakkoord ondersteunt. Dat gebeurt door draagvlak te creëren en door duurzame relaties op te bouwen met lokale stakeholders. De schouwen zijn projecten van deze Participatiecoalitie, en vormen een tastbaar voorbeeld van hoe samenwerking leidt tot natuurvriendelijke energieoplossingen.

De kracht van de schouw

Centraal in de projecten staat de ‘schouw’: een gezamenlijke wandeling in en rondom een park om kansen voor natuurverbetering te ontdekken. Esser legt uit: “We kijken naar de ligging van het park, de aanwezige flora en fauna, en de beschermde soorten in de omgeving. Soms betekent dat dat bomen niet mogen worden geplant, maar dat juist lage struiken of natuurlijke oevers meer waarde hebben.” Tijdens zo’n schouw zijn niet alleen ecologen aanwezig, maar ook vrijwilligers, bewoners en de parkeigenaar zelf. Het is een breed samengestelde groep die samen kijkt naar wat mogelijk is.

"De schouw levert vaak verrassende inzichten op" zegt Esser. "Zo zagen we dat hazen zelf doorgangen onder hekken hadden gegraven, waardoor geplande passages overbodig waren. Maar ook zien we dat bij windturbines zeldzame bloemensoorten ongestoord kunnen voortbestaan en dat de natuur zich kan ontwikkelen voor insectensoorten, zoals kevers en bijen. Bij een zonnepark hebben we zelfs een vossenhol gespot, een teken dat deze gebieden al spontaan natuurwaarden herbergen. Zulke vondsten maken duidelijk dat energieparken niet alleen technische installaties zijn, maar ook potentiële leefgebieden voor dieren en planten."

Vijf pilots

De Participatiecoalitie is inmiddels vijf pilots gestart, te weten in Wieringen, Bergen, Burgerbrug, Andijk en Wijdemeren. Over die laatste zegt Esser: "Dat was Zonnepark De Boomgaard van Novar. Een voormalige vuilstortplaats waar we met onder andere buurtbewoners, de gemeente en lokale natuurwerkgroepen de schouw hebben uitgevoerd."

Het zonnepark grenst aan een Natura 2000 gebied dat veel beschermde diersoorten zoals de das, de torenvalk, de rugstreeppad, de meervleermuis en de ringslang. Novar bezit een stuk grond naast het zonnepark die zij volledig willen inzetten voor natuur ter compensatie van het zonnepark.  "De nabijgelegen buren reageerden hier enthousiast op" zegt Esser. "En verschillende werkgroepen hebben aangegeven mee te willen werken aan de monitoring en onderhoud van natuurmaatregelen die eventueel geplaatst gaan worden. Ook de gemeenteamtenaar is enthousiast en heeft aangegeven dat zij graag meedenkt wanneer er maatregelen genomen worden voor soorten die benoemd worden in het soortenmanagementplan van de gemeente. Dit toont aan dat tijdig de juiste mensen te betrekken, helpt bij het ontwikkelen van een solide projectplan."

Samenwerken voor biodiversiteit

Het succes van natuurinclusieve energieparken staat of valt met samenwerking. Esser benadrukt dat parkeigenaren vanaf het begin betrokken zijn: “Je kunt dit niet tegen hun zin doen. We werken voornamelijk met eigenaren die enthousiast zijn en bereid om maatregelen te nemen.” Dat enthousiasme is cruciaal, want de subsidie dekt wel aanleg en aanschaf, maar het beheer en de monitoring blijven de verantwoordelijkheid van de eigenaar.

Daarom worden plannen altijd gezamenlijk opgesteld. Ecologen brengen hun kennis in, vrijwilligers leveren lokale inzichten, en bewoners geven aan wat zij belangrijk vinden voor hun leefomgeving. Zo ontstaat een gedragen plan dat niet alleen biodiversiteit versterkt, maar ook rekening houdt met praktische zaken zoals onderhoud. Een trekker moet bijvoorbeeld nog steeds toegang hebben tot het terrein, wat betekent dat maatregelen slim moeten worden ingepast. Het resultaat is een realistisch en uitvoerbaar plan dat zowel natuur als energieopwekking ten goede komt.

Energieparken als verbindende plekken

De voorbeelden laten zien dat zonne- en windparken meer kunnen zijn dan productielocaties. Ze kunnen fungeren als veilige havens voor dieren, als verbindingszones tussen natuurgebieden en als plekken waar mensen samen werken aan een groenere toekomst. Een natuurlijke oever langs een zonnepark kan uitgroeien tot een paradijs voor insecten en vogels. Een heg of klimopstructuur kan laagvliegende vogels beschermen. En begrazing door schapen kan bijdragen aan een gevarieerd landschap waarin flora en fauna floreren.

Esser ziet hierin een bredere betekenis: “Het zijn mooie plekjes als ze multifunctioneel gebruikt kunnen worden.” Energieparken worden zo symbool voor een nieuwe manier van denken: niet óf duurzame energie óf natuur, maar juist én-én. Door slim te ontwerpen en samen te werken, kunnen we de energietransitie koppelen aan herstel van biodiversiteit. Dat maakt de parken niet alleen technisch waardevol, maar ook maatschappelijk en ecologisch betekenisvol.

Subsidie voor bestaande én nieuwe projecten

Het werk van de Participatiecoalitie laat zien dat energieopwek en natuur hand in hand kunnen gaan. Bestaande en nieuwe zonne- en windparken kunnen tot en met 2 oktober 2026 subsidie aanvragen om natuur en biodiversiteit bij energieprojecten Noord-Holland te versterken.

Ken je een zonne- of windpark in Noord-Holland dat baat zou hebben bij natuur-inclusieve maatregelen? Of ben je betrokken bij een project dat in aanmerking komt voor de subsidie? Neem dan contact op met Natuur en Milieufederatie Noord-Holland, mnh@mnh.nl.

 Uitgebreide informatie van Provincie Noord-Holland over subsidie voor biodiversiteit en natuur vind je hier.