Bewoners Watergraafsmeer bouwen samen aan duurzame buurtwarmte: ‘Onze energie, onze keuze’
Een idee geboren uit restwarmte
Bijna tien jaar geleden praatten enkele bewoners van Middenmeer met elkaar over de warmte dat het koelsysteem van de Jaap Edenbaan produceert. “We vroegen ons hardop af of we die niet konden gebruiken om onze huizen te verwarmen?” vertelt Ardine Nicolaï voorzitter van de buurtcoöperatie MeerEnergie. Het idee groeide. Maar om het hele jaar door van restwarmte te kunnen profiteren richtten de plannen zich op de datacenters op het Science Park.
“Wat ons eveneens motiveerde, was de onafhankelijkheid,” zegt Nicolaï “Het niet afhankelijk zijn van een grote commerciële organisatie. Energie is een basisbehoefte, en hoe mooi is het als je daar als bewoner zelf zeggenschap over hebt? Zo houden wij de controle over hoe de warmte wordt opgewekt en hoe tarieven worden bepaald.”
Coöperatie
Al vrij snel na de eerste plannen besloten de buurtbewoners zich te verenigen en een rechtspersoon op te richten. Nicolaï “Als je iets wilt bereiken, dan moet je een rechtspersoon, een partner kunnen zijn in overleg. Dus daarom hebben we een entiteit opgericht. En we hebben wel meteen gekozen voor de coöperatie.”
In samenwerking met Firan, de specialist in infrastructuur voor nieuwe energie van Alliander, onderzocht MeerEnergie de mogelijkheden en berekende dat het datacenter Equinix op Science Park voldoende restwarmte produceert om 5.000 huishoudens van Middenmeer te verwarmen. Het idee groeide uit tot een ambitieus plan. Waar warmtenetten meestal door commerciële partijen worden opgezet, wil MeerEnergie dat de bewoners eigenaar worden.”
Van bewonersinitiatief naar professioneel buurtwarmtebedrijf
In het begin draaide MeerEnergie voornamelijk op vrijwilligers. Inmiddels is het project steeds professioneler geworden. “We zijn tien jaar onderweg, en het voelt als een deel van mijn leven,” vertelt Nicolaï. “We begonnen met flyeren en wat technische ideeën. Maar nu zitten we in de serieuze ontwikkelfase. We hebben een samenwerkingsovereenkomst met Firan en de gemeente Amsterdam. En een jaar geleden hebben we van de gemeente een lening van twee miljoen euro gekregen om door te groeien naar een buurtwarmtebedrijf.”
De coöperatie werkt met vier werkgroepen: techniek, financiën, organisatie en wijkbereik. Vooral die laatste, het bereiken van bewoners, is cruciaal. “We hebben volgend jaar 85% van de bewoners nodig die hun handtekening zetten voor een contract. Alleen dan kunnen we het project realiseren,” legt Nicolaï uit. “Om dit te bereiken, is een groot netwerk van vrijwilligers actief. We hebben 42 mensen die langs de deuren gaan om het plan uit te leggen. Het enthousiasme is enorm. Iedereen wil dat dit lukt.”
Samenwerking met de gemeente: pionieren en leren
De samenwerking met de gemeente Amsterdam was in het begin complex, vertelt Nicolaï “We hadden met zoveel gemeentelijke afdelingen te maken dat ik op een gegeven moment een schema maakte. Het bleek dat meer dan de helft van de betrokken partijen bij de gemeente hoorde. Het kostte tijd om duidelijkheid en structuur te krijgen. We hebben in het begin elk jaar letterlijk tientallen keren aan tafel gezeten met verschillende afdelingen.”
Volgens Maarten Verhoeven, regisseur Energietransitie bij de gemeente, is hierin verandering gekomen. “De warmtetransitie was tien jaar geleden relatief nieuw. Bij klassieke gemeentelijke processen, zoals paspoorten of vergunningen, weet iedereen hoe het werkt. Maar hier moesten we samen een weg vinden. Het was niet zozeer het wiel opnieuw uitvinden, maar eerder het wiel op maat maken. De sleutel tot succes? Eenvoud en samenwerking. We hebben een kernteam gevormd met MeerEnergie, Firan en de gemeente. Daarin fungeer ik nu als ‘single point of contact’, zodat de lijnen kort blijven. Dat werkt goed, en we hebben tweewekelijks overleg. Het is mooi om samen te werken aan hetzelfde doel,” aldus Verhoeven.
Een blauwdruk voor de toekomst
Het project in de wijk Middenmeer is niet alleen uniek vanwege de schaal en de ambitie, maar ook omdat het een voorbeeld kan zijn voor andere wijken. “In Amsterdam groeit het aantal initiatieven en coöperaties nog steeds” zegt Verhoeven. “Ik denk dat we hier lessen leren die we kunnen toepassen bij toekomstige initiatieven, maar ook voor een efficiënte werkwijze in onze interne processen.”
Coöperaties zijn het antwoord
MeerEnergie is optimistisch over de toekomst. Inmiddels liggen de eerste buizen in de grond, en werkt de coöperatie aan een grote campagne om zoveel mogelijk bewoners te betrekken. Als alles volgens plan verloopt, zullen de eerste huizen in de wijk Middenmeer in 2028 worden aangesloten op het warmtenet.
Voor Nicolaï wordt hiermee de droom bewaarheid. “Ik geloof echt dat coöperaties een antwoord zijn op veel problemen in Nederland. Door samen te werken, laten we zien dat duurzaamheid én zeggenschap hand in hand kunnen gaan.”